آشنایی با سنگ های قیمتی؛ فیروزه و تشخیص اصل بودن فیروزه

سنگ فیروزه(به انگلیسی turquoise) یکی از انواع سنگ های گرانبهایی است که در ساخت طلا و جواهرات از آن استفاه می شود. رنگ منحصر بفرد این سنگ که نزدیک به رنگ آسمان است در کنار رنگ فلزات درخشان، یکی از بی نظیر ترین انواع زیورآلات ساخت دست انسان است.

سنگ فیروزه از جمله سنگ های آذرین است که دارای رنگ های متفاوتی از آبی روشن تا آبی تیره است. سختی این سنگ در مقیاس موس 6.5 است و از سنگ های عقیق و الماس سختی کمتری دارد.

ایرانیان این سنگ را «پیروزه» به معنای پیروزی می نامیدند، سپس اعراب این واژه را معرب کرده و «فیروزه» خوانده اند. سنگ فیروزه به انگلیسی turquiose یا ترکویز می شود که به معنای سنگ ترکی است. دلیل این نامگذاری این است که سنگ فیروزه از ایران استخراج می شد و بازرگانان ترک آن را از ایران خریداری کرده و به اروپا و دنیای غرب می بردند، به همین دلیل به زبان لاتین به سنگ ترک معروف شده است.

بهترین کیفیت و زیبایی فیروزه مربوط به فیروزه نیشابور است و برای فروش سنگ های فیروزه به آن صفت نیشابوری می دهند تا ارزش بیشتری داشته باشد. سنگ فیروزه مثل سایر سنگ های قیمتی تنها به ویژگی هایی که دارد اکتفا نمی کند، بلکه مواردی مثل معدن استخراج شده سنگ نیز در قیمت آن دخیل است

فیروزه در ایران جایگاه ویژه ای داشته است، چه قبل از اسلام و چه پس از دوران اسلامی. مناره های مساجد و کاشی کاری های متعدد که امروزه جزو بناهای تاریخی و جاذبه های ایران هستند، قطعات زیادی از فیروزه را در ساختار خود جای داده است. هنر بکار رفته با فیروزه و زیبایی که در معماری ایرانی داشته است به آسیای میانه و هند نیز راه پیدا کرده است و در ساختار تاج محل نیز شاهد استفاده از فیروزه ایرانی هستیم.

بهترین نوع فیروزه جهان

بهترین نوع فیروزه جهان همانطور که در ابتداری این مقاله نیز گفتیم، مربوط به ایران و شهر نیشابور است. در نیشابور معدن وجود دارد که قدمت آن به 7000 سال نیز میرسد. “روستای معدن ” از شهرستان نیشابور مکان  اصیل‌ترین و مرغوب‌ترین سنگ جهان یعنی فیروزه است.

می‌گویند قدیمی‌ترین معدن فیروزه جهان در دل همین کوه قرار گرفته است معدنی که پس از هفت هزار سال هنوز متروکه نشده و فیروزه اش همچنان در مقابل دید معدن کاران خودنمایی می‌کند.

۹ کشور دنیا از معدن فیروزه برخوردارند، اما باکیفیت‌ترین و مرغوب‌ترین فیروزه جهان متعلق به معدن نیشابور است در حقیقت “فیروزه نیشابور” شهرت جهانی کسب کرده است. نکته جالب این است که در ایران ۳۷ نوع سنگ قیمتی و نیمه قیمتی کشف شده که ۲۲ نوع آن متعلق به استان خراسان رضوی است.

انواع فیروزه چیست؟

فیروزه نیز مانند سایر سنگ های زینتی ویژگی های خاصی دارد و بر اساس آن دسته بندی می شود، از جمله رنگ فیروزه، معدن استخراج آن و شکل ظاهری؛ طبق این دسته بندی موارد زیر را می توان عنوان کرد:

براساس رنگ:

فیروزه طیف رنگ مختلفی را در بر می گیرد، از آبی نیلی تا رنگ های سبز شفاف. می توان گفت فیروزه طیف رنگی بسیار گسترده ای دارد . این سنگ در رنگ های آبی تیره ، آبی کمرنگ تا سبز پررنگ نیز وجود دارد. از نظر قیمت گذاری در این نوع سنگ قیمتی همواره این قانون وجود دارد که هر چه آبی تیره در فیروزه به رنگ سبز غالب تر باشد ، ارزش فیروزه بیشتر است.

بر اساس شکل ظاهری :

شکل ظاهری و ساختار نظمی که در سنگ فیروزه دیده می شود یکی از معیارهای قیمتی آن است. در کشورهای عربی، که طرفداران خاص فیروزه ایرانی هستند، فیروزه به دو نوع عجمی و شجری تقسیم می شود. برخی از فیروزه ها دارای رگه هایی هستند که همان فیروزه شجری است. ولی برخی دیگر کاملا صاف و یکدست آبی هستند که روی سطح آن ها هیچ رگه و شکستگی وجود ندارد ، عربها به این نوع فیروزه ها فیروزه عجمی می گویند.

براساس معدن محل استخراج سنگ فیروزه:

یکی از معیارهای ارزش گذاری در سنگ فیروزه را محل استخراج آن در نظر می گیرند، به این معنا که فیروزه بر اساس محلی که استخراج شده است ارزش کمتر یا بیشتری دارد، که دلیل آن را می توان به کیفیت سنگ های منطقه اشاره کرد.

می توان گفت در همه نقاط دنیا فیروزه استخراج می شود اما فیروزه ایران ، فیروزه تبت، فیروزه آمریکا، فیروزه مصر مهم ترین معادن فیروزه در سراسر جهان هستند . مهم ترین معادن فیروزه درایران در نیشابور ، دامغان و کرمان قرار دارند اما فیروزه نیشابور با ارزش ترین و معروف ترین فیروزه دنیا از نظر تجاری می باشد.

نکته جالب این است که با وجود شهرت جهانی و ارزش بالای فیروزه نیشابور در جهان، فیروزه کرمان و دامغان نسبت به فیروزه نیشابور و فیروزه تبت یا آمریکا از کیفیت پایین تر و ارزش کمتری برخوردارند.

بیشتر بدانید: 10 سنگ انگشتر طلا با زیبایی خیره کننده

انواع فیروزه از نظر رنگ را می توان به دو دسته تقسیم کرد؛ فیروزه، با رنگ جذاب خود که بین آبی و سبز متغیر است در دو مدل کلی «عجمی» و «شجری» یافت می‌شود. به طور مثال در ایران، نوع عجمی نیشابوری طرفداران زیادی دارد و با قیمت‌های بسیار بالا هم معامله می‌شود.

سنگ فیروزه عجمی: رنگ سنگ فیروزه عجمی، که طرفدار بیشتری نیز دارد و قیمت آن نیز بالاتر است. سنگ فیروزه اصل عجمی یا همان نوع پاک و صافی که بدون رگه است تنها در ایران استخراج می شود. این نوع سنگ فیروزه که آبی نیلی دارد و رگه های کمتری در آن دیده می شود، طرفداران زیادی در کشورهای عربی دارد. اگر رگه های این سنگ طلایی رنگ باشند، ارزش آن بیشتر نیز می شود. نوع عجمی باتوجه به کمیاب بودن آن، دارای قیمت بسیار بالاتری نسبت به نوع شجری می باشد.

سنگ فیروزه شجری: سنگ های فیروزه در زمان شکل گیری ممکن است ناخالصی های دیگری نیز در اطراف خود داشته باشند، که این ناخالصی در نهایت باعث ایجاد رگه هایی در سنگ فیروزه می شود. سنگ های فیروزه ایرانی که رگه های قهوه ای و سیاه دیده می شود، در صورتی که ساختار منظمی داشته باشد، باعث افزایش قیمت فیروزه می شود.

اما اگر این رگه ها بصورت لکه ای و نامنظم باشد، قیمت پایین تری به سنگ فیروزه شجری می دهد. این رگه ها در سنگ فیروزه ایرانی به شکل شاخ و برگ درختان است، به همین دلیل با نام “شجری” شناخته می شوند(شجر در زبان عربی یعنی درخت).

مشخصات کلی سنگ فیروزه چیست؟

اگر بخواهیم به ویژگی های کلی سنگ فیروزه اشاره کنیم می توانیم به موارد زیر بپردازیم.

مشخصات علمی سنگ فیروزه و مواد تشکیل دهنده آن:

فرمول شیمیایی: فسفات آلومنیوم مس هیدراته،CuAl6(Po4)4(OH)8 5(H2O))
رده بندی: فسفات ها
رنگ: در طیف وسیعی از رنگ‌ها از آبی آسمانی روشن تا سبز خاکستری یافت می‌شود. این کانی بر اساس نوع، درصد تركیبات و محل تشكیل رنگ‌هایی دارد كه در طیف وسیعي از آبي کم‌رنگ تا آبي پررنگ و سبز روشن و در مواردي سبز تیره نمودار می‌شود.
علت رنگ: رنگ آبی به خاطر عنصر مس و رنگ سبز مربوط به عناصر آهن یا کروم است.
جلا: مات تا مومی و چرب و در ماکرو ملکول ها به صورت شیشه ای است.
شفافیت: نیم شفاف تا مات
نمود بلوری: بلورهایی که به ندرت بزرگ هستند و دید ه نمی شوند، معمولا ماسیووکریپتوکریستالین هایی مانند ندولها و رگه های کوچک هستند.
شکستگی: شکننده و از نوع صدفی و صاف است.
درجه سختی در مقیاس موس: 6-5
خط خاکه: سفید مایل به آبی روشن و سبز روشن

چطور فیروزه اصل را تشخیص دهیم؟

سنگ فیروزه از آنجایی ارزش قیمتی زیادی دارد، مانند سایر سنگ های قیمتی، بدل هایی نیز دارد. این بدل ها ساخته شده از انواع مواد هستند؛ مانند انواع پلاستیکی، سرامیکی و شیشه‌ای تولید و به بازار وارد شده است.

سنگ فیروزه های تقلبی زیادی در بازار وجود دارد و بهتر است سنگی که می خریم همراه با شناسنامه معتبر باشد و از مراکز معتبر خریداری شود. به طور کلی، بر اساس رنگ و درجه‌ی سختی سنگ نیز می‌توانید اصل یا فیک بودن آن را تشخیص دهید. همچنین آگاهی از نوع رنگ، سختی و واکنش آن به مواد شیمیایی، بهترین روش تشخیص سنگ فیروزه اصل می باشد.

روش اول تشخیص فیروزه اصل از تقلبی؛ سختی سنگ

یکی از بهترین راه های تشخیص اصل بودن یک سنگ قیمتی استفاده از سختی آن است. سختی یک سنگ به معنای مقاومت آن در برابر خراش در برابر سایر سنگ ها و اجسام است. برای مثال با الماس که سخت ترین سنگ شناخته شده است می توان بر روی هر نوع سنگی خراش ایجاد کرد، به همین دلیل می گویند الماس سخت ترین سنگ است.

نمونه های تقلبی فیروزه که از پلاستیک و شیشه ساخته می شوند، در برابر خراش مقاومتی ندارند. برای مثال اگر با یک سوزن بر روی آن خراش ایجاد کنید، نمونه تقلبی خراش ایجاد می شود؛ ولی نمونه اصلی خراشی بر روی آن ایجاد نمی شود.

از آنجا که در برخی موارد از پلمیر‌ها و پلاستیک‌ها برای ساخت فیروزه‌ی مصنوعی استفاده می‌شود، برای تشخیص چنین فیروزه‌هایی می‌تواند یک سوزن را حرارت دهید و روی سطح سنگ بکشید. اگر رد سوزن روی سنگ ماند و آن را ذوب کرد، مطمئن باشید که فیروزه جعلی و پلاستیکی است.

روش دوم تشخیص فیروزه اصل از تقلبی؛ رنگ سنگ فیروزه و نور خورشید.

رنگ سنگ فیروزه اصل به طور معمول کمی مات است.

یکی از روش ها تشخیص اصالت سنگ فیروزه قرار دادن آن در برابر نور خورشید و بررسی تغییر رنگ آن است. سنگ فیروزه اصل به ندرت در برابر نور خورشید تغییر رنگ می دهد. برای تشخیص فیروزه اصل از نوع تقلبی آن سنگ خریداری شده را مدت زمان کوتاهی در مقابل نور خورشید قرار دهید. اگر رنگ آن اندکی تغییر کرد، نشان دهنده مصنوعی بودن آن می باشد.

همچنین دقت داشته باشید که قیمت سنگ فیروزه مصنوعی یا پلاستیکی بسیار بسیار پایین تر از نوع اصلی و معدنی آن، مخصوصا فیروزه نیشابور می باشد.

روش نگهداری و مراقبت از سنگ فیروزه اصل

• برای تمیز کردن سنگ فیروزه خود از آب ولرم و آب و صابون استفاده کنید و پس از شستن حتما آن را با پارچه بدون پرز خشک کنید.
• نکته ای که باید در نظر داشته باشید این است که به هیچ عنوان از بخار یا دستگاه‌های اولتراساند برای تمیز کردن فیروزه استفاده نکنید.
• از تمیزکننده‌های شیمیائی طلا و جواهر مثل الکل و سایر ژل های تمیزکننده جواهرات برای تمیز کردن سنگ فیروزه استفاده نکنید.
• فیروزه را از چربی، گرما و مواد شیمیائی دور نگه دارید؛ چراکه براحتی واکنش داده و کیفیت خود را از دست می دهد.
• بهتر است سنگ فیروزه را در معرض نور خورشید قرار ندهید، چون بعد از مدتی رنگ خود را از دست می دهد و اصطلاحا خشک می شود.